جامع ترین معرفی انواع فرمت کتاب هاى دیجیتال و تفاوت ها میان آنها

سلام بر همراهان همیشگی پست های آموزشی و فناوری وبسایت رسمی IDH. در این نوشته قصد داریم انواع فرمت کتاب هاى دیجیتال و تفاوت های میان آنها را معرفی کنیم تا بهتر با دنیاى این کتاب ها آشنا شویم.

هرچند برخى کتابخوان هاى حرفه اى پاى این حرف پافشارى میکنند که لذت خواندن کتاب فیزیکى قابل مقایسه با نسخه دیجیتال آن نیست و این نوع از کتابها هیچ وقت جاى کتاب هاى فیزیکى را نخواهند گرفت.

اما نمى توان انکار کرد که کتاب هاى دیجیتال بتدریج جایگاهشان را در میان کتابخوان هاى آماتور و حرفه اى باز میکند!

آسانى و راحتى خواندن اینگونه کتابها، براى آنهایى که اهل خواندن کتاب در همه جا هستند، بسیار جذاب است.

انواع فرمت های کتب (متون) دیجیتال

فرمت EPUB

مشهورترین و اصلى ترین فرمت فایل کتابهاى دیجیتال، EPUB (مخفف Electronic Publication) توسط فروم بین المللى نشر دیجیتال که اکنون بخشى از کنسرسیوم WWW به حساب مى آید، توسعه یافته است.

فرمت EPUB در اصل در ادامه یک فرمت قدیمی تر به نام OEB سال ۲۰۰۷ ایجاد شد.

رایگان بودن، استاندارد باز و استقلال از سازند گان اصلى ترین دلایلى است که EPUB را به مرسوم ترین فرمت کتاب دیجیتال تبدیل کرده است.

از این دیدگاه، EPUB را مى توان معادل MP3 در دنیاى نشر موزیک دیجیتال دانست.

تقریبا تمام کتابخوان هاى دیجیتال و سیستم هاى عامل از این فرمت پشتیبانى میکنند، اما به دلیل باز بودن استاندارد آن، ناشران میتوانند محتواى تولید شده با این فرمت را به همراه سیستم DRM دلخواهشان عرضه کنند که براى مشتریان دردسرساز است!

تنها استثنا در محبوبیت و فراگیر بودن EPUB، کتابخوان کیندل شرکت آمازون است که به طرز عجیبى از این فرمت پشتیبانى نمیکند و با فرمت خود یعنى MOBI کار میکند.

یکى از نکات جالب در مورد EPUB که کمتر مورد توجه قرار میگیرد آن است که این فرمت از تصاویر رنگى، گرافیک هاى SVG، المان هاى متحرك و حتى ویدئو به طور کامل پشتیبانى مى کند!

فرمت MOBI

فرمت MOBI دستپخت یک شرکت فرانسوى به نام Mobipocket است که سال ۲۰۰۰ آن را بر اساس همان فرمت قدیمى OEB ایجاد کرد تا براى نمایش کتاب ها در کتابخوان Mobipocket Reader خود استفاده کند.

سال ۲۰۰۵ آمازون این شرکت را خرید و موبی پاکت تحت آمازون به مدت ۱۱ سال فعالیت کرد تا سال ۲۰۱۶ آمازون عملا نام و سرورهاى آن را بست، ولى فرمت MOBI را نگه داشت.

چند تفاوت کلیدى میان EPUB و MOBI وجود دارد.

مهم ترین آنها، باز نبودن استاندارد فرمت MOBI است و بنابراین، این فرمت به صورت عمومى در دسترس نیست.

علاوه بر این، MOBI امکان پخش صدا یا ویدئو را هم ندارد.

MOBI از نظر فراگیرى تقریبا در حد EPUB است و به جز کتابخوان نوك (Nook) از شرکت بارنز و نوبل، دیگر کتابخوان هاى دیجیتال از این فرمت پشتیبانى میکنند.

حالا این پشتیبانى به دلیل خود فرمت است یا غول پشتش جاى بحث دارد!

برخلاف فرمت EPUB که فایل هایش تنها یک پسوند epub. دارند، فایل هاى با فرمت MOBI میتوانند علاوه بر پسوند mobi.، پسوند prc. را نیز داشته باشند.

فرمت های AZW و AZW3

فرمت هاى AZW و AZW3 فرمت هاى اختصاصى آمازون براى کتاب هاى دیجیتال عرضه شده در فروشگاهش است.

AZW فرمتی قدیمی تر است که همزمان با اولین کتابخوان کیندل در سال ۲۰۰۷ ارائه شد.

فرمت جدیدتر یعنى AZW3 چهار سال بعد و با عرضه Kindle Fire در سال ۲۰۱۱ معرفى شد.

تمام کتاب هایى که از آمازون خریدارى و دانلود میشوند در یکى از این دو فرمت هستند.

البته AZW3 پیشرفته تر از AZW است و از استایل ها، فونت ها و همچنین چیدمان هاى بیشترى پشتیبانى میکند.

در پس پرده، هر دوى این فرمت ها از نظر فنى بسیار شبیه به فرمت MOBI هستند.

این شباهت تا آنجاست که تقریبا فرض همه بر این است که آمازون براى این شرکت موبی پاکت را خرید که از تکنولوژى فرمت آن براى ساخت فرمت AZW خود استفاده کند!

البته برخلاف MOBI، فرمت هاى آمازون از ویدئو و صدا پشتیبانى میکنند.

با توجه به اختصاصى بودن AZW، این فرمت به اندازه EPUB یا MOBI گسترده نیست و بجز کیندل آمازون، کتابخوان هاى ساخت شرکت هاى مشهور دیگر مثل نوك یا کوبو (Kobo) نمیتوانند فایل هاى با این فرمت را باز کنند.

البته وضعیت در سیستم هاى عامل موبایل کمى متفاوت است و در اندروید و آی او اس هر دو، امکان باز کردن و نمایش فرمت AZW وجود دارد.

فرمت IBA

یکى دیگر از فرمت هاى مرسوم کتاب هاى دیجیتال IBA است.

البته این فرمت نسبت به فرمت هاى قبلى کمتر شناخته شده است، به این دلیل که تنها کتاب هاى ساخته شده در برنامه iBooks Author شرکت اپل با این فرمت ارائه میشوند.

از دید فنى، این فرمت شباهت هاى زیادى به فرمت EPUB دارد.

با این حال، براى نمایش IBA به کد خاص موجود در نرم افزار اپل بوکز (Books) نیاز است و بنابراین روى همه کتابخوان ها نمى توان کتاب هاى با این فرمت را خواند.

البته دقت کنید این فرمت فقط براى کتاب هاى نوشته شده در iBooks Author است و نه کتاب هایى که در فروشگاه آی تیونز عرضه میشوند.

این کتاب ها با همان فرمت EPUB دانلود میشوند (ولى همراه با DRM).

IBA فرمت قدرتمندى است که از تمام محتواهاى ویدئویى، صدا، تصاویر و المان هاى متحرك پشتیبانى میکند.

فرمت PDF

PDF فرمتى نیست که به توضیح نیاز داشته باشد و به دلیل کارکرد فراوان آن در کامپیوتر و موبایل به قالب محبوبى براى کتاب هاى دیجیتالی نیز تبدیل شده است.

اما پی دى اف یک ضعف بزرگ دارد که باعث میشود فرمت خوبى براى خواندن کتاب نباشد.

این ایراد نبود ساختار “بازنشانى” (reflowing) است.

بازنشانى، خاصیتى در یک فایل است که به آن اجازه میدهد خود را نسبت به اندازه صفحه یا تنظیمات انتخابى توسط کاربر منطبق کند.

تمام فرمت هاى مخصوص کتاب هاى دیجیتال داراى این خاصیت هستند و کاربر میتواند اندازه متن، فونت، فاصله خطوط و موارد دیگر را براى تجربه بهتر خواندن تغییر دهد.

نکته مثبت پی دی اف، عمومى بودن استاندارد آن (ISO32000) و همچنین امکان استفاده از تگ ها براى حرکت در ساختار یک فایل است، اما اینها کماکان PDF را به فرمت مناسب کتاب دیجیتال تبدیل نمى کند!

دیگر فرمت هاى متنی موجود

علاوه بر فرمت هایى که در متن اصلى آوردیم، فرمت هاى دیگرى هم وجود دارند که چندان مطرح نیستند، ولى ممکن است گاهى در زمینه هاى مختلف با آنها برخورد کنید.

از جمله این فرمت ها شرکت سونى سه فرمت LRS ،LRF و LRX را مثل فرمت هاى اختصاصى دیگرش براى کتابخوان هاى دیجیتالى خود ایجاد کرده بود.

در حال حاضر LRS یک فرمت استاندارد باز است، ولى دو فرمت دیگر استاندارد نیستند و البته سونى هم کلا بى خیال هر سه شده و از EPUB استفاده مى کند!

فرمت نسبتا مشهور دیگر DJVU است که تیپ هاى دانشگاهى بیشتر با آن آشنا هستند.

قدرت اصلى این فرمت در فشرده سازى بسیار بالاى آن (تقریبا ۱۰ برابر پی دى اف!) است.

به طورى که با آن مى توان بیش از ۱۰۰ صفحه اسکن شده را در کمتر از یک مگابایت جا داد!

مایکروسافت هم طبق عادت، زمانى در این زمینه هم فرمت خود را با نام LIT درست کرده بود که فقط امکان خواندن روى نرم افزار مایکروسافت Reader را داشت.

این شرکت هم فرمت LIT را سال ۲۰۱۱ کنار گذاشت و نرم افزارش هم با آن حذف شد!

فرمت RTF یا همان Rich Text Format را هم که تقریبا همه مى شناسند.

RTF فرمتى شبیه به TXT عادى است با این تفاوت که در آن مى توان کاراکترهاى خاص داشت و از امکان بازنشانى و فرمت متن برخوردار بود.

نکته مثبت؟ بعید است کتابخوانى را پیدا کنید که نتواند فایل RTF را نمایش دهد!

دیگر پست های آموزشی و اخبار دنیای فناوری را نیز از دست ندهید.

راستی! شما میتوانید در بخش دیدگاه ها موضوعات مورد علاقه خود را برای مقالات بعدی که به صورت اختصاصی توسط تیم وبسایت رسمی IDH تهیه میشوند با ما در میان بگذارید.

امیدواریم از این مقاله که در خصوص جامع ترین معرفی انواع فرمت کتاب هاى دیجیتال و تفاوت ها میان آنها بود استفاده و لذت برده باشید.